.

Παρασκευή 12 Ιουλίου 2013

ΠΕΡΙ "ΣΕΒΑΣΜΟΥ ΣΤΟΥΣ ΝΟΜΟΥΣ"

 Η αυθεντική (αρχαιοελληνική) αντίληψη περί νόμων και η μεταγενέστερη  διαστροφή της από τους ηθικολόγους.

   Ο Ηράκλειτος, έλεγε ότι "οι νόμοι πρέπει να προστατεύονται από τον λαό, όπως τα τείχη της πόλης του". Ωστόσο (όπως συμβαίνει ειδικά με τις διατυπώσεις του Ηράκλειτου) αυτή του η ρήση δεν μπορεί να είναι τόσο απλή όσο δείχνει, ή όσο θέλουν να νομίζουμε οι  πολιτικάντηδες που κατά καιρούς την επικαλούνται. Είναι κάτι παραπάνω από βέβαιο ότι ο Ηράκλειτος θα περιφρονούσε μέχρι φτυσίματος αυτούς τους υποκριτάκους της ηθικολογικής αρλουμπολογίας, όπως άλλωστε έκανε και στην εποχή του.


   Οι ανθρώπινες κοινωνίες ως φύσει μή ιεραρχικές συγκροτήσεις

   Λόγω της συγκριτικής σωματικής μειονεξίας του ανθρώπου (μειωμένη μυϊκή δύναμη, έλλειψη ταχύτητας, απουσία γρήγορων αντανακλαστικών, απουσία "όπλων" όπως ισχυρής οδοντοστοιχίας, ή ονύχων, μειωμένη αίσθηση όσφρησης, ακοής και όρασης, απουσία φυσικής σωματικής άμυνας -τρίχωμα, φολίδες κ.λπ.- απέναντι στις καιρικές συνθήκες ή στις επιθέσεις άλλων ζώων, μειωμένες αντοχές στην κακουχία,  καθυστέρηση ενηλικίωσης και μακροχρόνια εξάρτηση από τους γονείς λόγω βραδύτητας σωματικής ανάπτυξης και άρα παρατεταμένης παιδικής ηλικίας κ.λπ.) οι ανθρώπινες κοινωνίες συγκροτήθηκαν, όχι σαν τις συνήθεις ιεραρχούμενες αγέλες των υπολοίπων θηλαστικών, αλλά στη βάση της αλληλοβοήθειας απέναντι σε ένα συχνά επικίνδυνο φυσικό περιβάλλον.
  Πισωγύρισαν σε αγελαία κατάσταση πολύ αργότερα, όταν άρχισε να συσσωρεύεται πλεονασματικός ατομικός πλούτος και σχηματίστηκαν οι πρώτες κοινωνικές ανισότητες -και άρα η κοινωνική ιεραρχία και το Κράτος. Ως ιεραρχία πρέπει να οριστεί η δυνατότητα, ή το δικαίωμα κάποιων να λαμβάνουν αποφάσεις και να εκδίδουν διαταγές  για λογαριασμό (ή επί) κάποιων άλλων.
  Και άρχισαν να ξαναεξανθρωπίζονται ακριβώς τη στιγμή κατά την οποία αμφισβητήθηκαν τα δικαιώματα που απορρέουν από την υλική  ισχύ. Δηλαδή όταν αποφασίστηκε ότι δεν θα εφαρμόζεται πλέον το δίκαιο του ισχυρότερου και ότι στο εξής η κοινωνική συμβίωση θα διέπεται από νόμους, δηλαδή αντιιεραρχικούς  κανόνες, που θα ισχύουν για όλους. Η πρώτη φορά που συνέβη αυτό ήταν στην κλασική Ελλάδα.


Η αυθεντική περί νόμων αρχαιοελληνική αντίληψη και τα μεταγενέστερα ψευδεπίγραφα ομοιώματά τους

  -"Μα νόμους έχουμε και σήμερα, αλλά η κοινωνική ιεραρχία διατηρείται", θα αντέτασε εύλογα κάποιος.


  Σωστά εκ πρώτης όψεως, αλλά οι “νόμοι” αυτοί δεν μπορεί παρά να θεωρούνται ψευδεπίγραφοι. Οι πρώτοι αληθινοί νόμοι της  Ιστορίας θεσπίστηκαν στην αρχαϊκή Ελλάδα (μέχρι τότε υπήρχαν μόνο κάποιοι γραπτοί κώδικες βασιλιάδων, κυρίως της Ασίας, όπου απλώς ανακοίνωναν τα προνόμιά τους και τα καθήκοντα των υπηκόων τους). Οι ελληνικές πολιτείες –και όχι “πόλεις-κράτη”, όπως παραπλανητικά τις καταχώρησαν αργότερα- ήσαν  οι πρώτες αυτόνομες κοινωνίες της ιστορικής εποχής. Δεν ήσαν δηλαδή ετερόνομες, αλλά οι πολίτες τους δημιουργούσαν οι ίδιοι τους νόμους τους. Κι ο μόνος τρόπος για να είναι μια κοινωνία αυτόνομη είναι να καταργήσει στο εσωτερικό της την ιεραρχία, δηλαδή την άνιση κατανομή δύναμης και εξουσίας, η οποία είναι και η γενεσιουργός αιτία της ετερονομίας. Και αντιστρόφως, ο μόνος τρόπος για να καταργήσει μια κοινωνία την ιεραρχία στο εσωτερικό της είναι να γίνει αυτόνομη. 
  Η λέξη “νόμος” προέρχεται από τη λέξη “νομή”, εν προκειμένω την ισότιμη νομή εξουσίας και δύναμης σε μια κοινωνία. “Νόμοι” που δεν νέμουν ισομερώς την δύναμη και την εξουσία, δηλαδή δεν καταργούν την ιεραρχία, δεν είναι νόμοι, αλλά απλώς δίκαιο του ισχυρότερου σε μια “κοινωνία” / ζούγκλα. 
  
  Δυστυχώς η ελληνική αυτή εφεύρεση υπήρξε έκτοτε  ανολοκλήρωτη –αλλά ευτυχώς πρόλαβε να δημιουργήσει αυτόν που σήμερα θεωρείται ο πολιτισμός αναφοράς της Ιστορίας. Αργότερα οι μακεδόνες και οι ρωμαίοι επανέφεραν σε διεθνή πλέον κλίμακα το παλαιό δίκαιο των βασιλιάδων. Ενώ ο παυλικός  χριστιανισμός ανέλαβε επιτυχώς να το καθαγιάσει για τις μάζες, μετατρέποντάς το σε δοσμένο από τον θεό “κοινωνικό συμβόλαιο”: ο επί γής βασιλιάς είναι το γήινο ανάλογο του επουράνιου και οι άνθρωποι οφείλουν να τον υπακούν. Και ο σύγχρονος καπιταλισμός- δηλαδή, πάλι ο χριστιανισμός μέσω της προτεσταντικής του περικοκλάδας- το μετέτρεψε σε απροκάλυπτο κοινωνικό “δαρβινισμό”: οι πιο "δουλευταράδες" και “αποδοτικοί” υπήκοοι είναι οι “καλύτεροι” και οι πιο αρεστοί στον κοινωνικό αυθέντη -και άρα στον θεό. Αν δεν προσπαθήσεις να γίνεις “καλύτερος”, ή αν προσπαθήσεις αλλά δεν τα καταφέρεις, οι “καλύτεροί” σου δικαιούνται να σε χρησιμοποιήσουν κοινωνικά όπως νομίζουν. 

  

   Για τους εφευρέτες της κοινωνικής αυτονομίας κλασικούς έλληνες, η νομοθετική λειτουργία δεν θα μπορούσε σε καμμία περίπτωση να είναι μια διαδικασία που γίνεται κεκλεισμένων των θυρών από μια ελίτ εκλεκτών (έστω και "εκλεγμένων"). Αντιθέτως ήταν μια διαδικασία που διεξαγόταν σε ανοιχτό και δημόσιο χώρο (Αγορά) από τη συνέλευση ("σώμα") των πολιτών και δεν είχε καμμία σχέση με την υποκριτική "διάκριση των εξουσιών" (νομοθετική, εκτελεστική, δικαστική) της κοινοβουλευτικής ετερονομίας.



  -"Ναι, αλλά κι αυτό βάσει νόμων είναι που συμβαίνει" θα μπορούσε να επιμείνει κάποιος. "Έστω κι αν πρόκειται για ετερονομία".
  Αλλά αυτό ακριβώς είναι που προσπερνούν απρόσεκτα οι περισσότεροι άνθρωποι τρέφοντας την (πολύ χρήσιμη στην εξουσία) ψευδαίσθηση της ελευθερίας τους: η διανεμητική λειτουργία των νόμων οφείλει να αντανακλάται κατεξοχήν στον τρόπο δημιουργίας τους. Αν αυτοί μεταξύ των οποίων πρόκειται να διανεμηθεί η δύναμη και η εξουσία δεν μοιράζονται καταρχήν τη δυνατότητα και την ευθύνη δημιουργίας των νόμων τους (με απλά λόγια: δεν δημιουργούν οι ίδιοι από κοινού τους νόμους τους, αλλά κάποιοι άλλοι), τότε οι "νόμοι" αυτοί δεν είναι νόμοι, αλλά απλώς διαταγές κάποιων προς κάποιους άλλους. Κατά την αυθεντική αρχαιοελληνική άποψη ο νόμος πρέπει να είναι συλλογική δημιουργία -και ευθύνη- μεταξύ όλων των κοινωνικώς ενδιαφερομένων, αλλιώς, εάν "δίνεται" από κάποιους αποφασίζοντες προς κάποιους εκτελεστές (αυτή είναι η έννοια της ετερονομίας), δεν είναι "νομή" αλλά διαιώνιση της ιεραρχίας και της κυριαρχίας. Γι' αυτό στους έλληνες της κλασικής περιόδου οι νόμοι ήσαν αποτέλεσμα λαϊκών συνελεύσεων και αποφάσεων που λαμβάνονταν απευθείας, δηλαδή χωρίς την παρεμβολή μεσαζόντων, “αντιπροσώπων”, “κυβέρνησης”  κλπ.. Αυτή είναι η έννοια της αυτονομίας.
  Μετά τους έλληνες η λέξη “νόμος” χρησιμοποιείται καταχρηστικά και κατ’ ευφημισμόν. Αυτή η διαστροφή της αυθεντικής έννοιας του νόμου σε εντολή κάποιων "πεφωτισμένων" προς το κοινωνικό κοπάδι είναι μια διαδεδομένη πλατωνική παραχάραξη, κατεξοχήν χρήσιμη έκτοτε σε όλα τα ιεραρχικά καθεστώτα, από τα πιο αυταρχικά μέχρι τα "αντιπροσωπευτικά" (κοινοβουλευτικά). Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται παρά για αυθαίρετες διατάξεις, που αποφασίζονται από μια ολιγαρχία επαγγελματιών πολιτικών εν ονόματι της κοινωνίας και το μόνο που κάνουν είναι να διασφαλίζουν έντεχνα το συμφέρον του οικονομικώς (και άρα του κοινωνικώς)  ισχυρότερου. Τέτοιους ψευδονόμους που διατηρούν την ιεραρχία (και την κοινωνία στην κατάσταση της αγέλης), κανείς άνθρωπος, ερήμην (και άρα εναντίον) τού οποίου δημιουργήθηκαν, δεν έχει ευθύνη ή υποχρέωση να τους σέβεται.



                 (Έξω από την Τράπεζα της Ελλάδος, γωνία Σταδίου και Εδουάρδου Λω). 
    
   Πρόκειται για άλλη μια αφελή παρεξήγηση των αναρχικών, από αυτές που έχουν καταστήσει τον αναρχισμό απλοϊκό, μή πειστικό και άλλο ένα απαρχαιωμένο ιδεολογικό τέλμα του 19ου αιώνα, ενώ θα μπορούσε (αν εξελισσόταν) να του ανήκει το μέλλον. Μια κοινωνία χωρίς εξουσία και γραπτούς κανόνες δικαίου, είναι ή πρωτόγονη, ή αδύνατη. Όπως έχουν δείξει οι αρχαίοι πολιτικοί συγγραφείς (π.χ. ο Αριστοτέλης), αλλά και οι νεώτεροι ελευθεριακοί, όπως ο αείμνηστος Καστοριάδης (κι όπως είχαν κατανοήσει οι εφευρέτες τής κοινωνικής αυτονομίας αρχαίοι έλληνες) η εξουσία και οι νόμοι δεν γίνεται να "καταργηθούν": ο κάθε άνθρωπος ως "πολιτικό ον" και κατ' επέκτασιν η κοινωνία συνολικά, είναι φύσει και δυνάμει φορείς μιας εκάστοτε "ποσότητας" πολιτικής εξουσίας. Υπ' αυτή την έννοια, η αναρχική ("αντιεξουσιαστική") "κατάργηση της εξουσίας" ισοδυναμεί με κατάργηση του ανθρώπου ως πολιτικού όντος και πισωγύρισμά του στην μή πολιτική (ζωώδη) κατάσταση. Αυτό που μπορεί να κάνει όμως μια κοινωνία είναι να διαχειριστεί (=διανείμει) νομικά την εξουσία της με τρόπο που να καταργεί την ιεραρχία και την κυριαρχία στο εσωτερικό της. 
   Αυτό που καταργείται στα οδοφράγματα δεν είναι ούτε η "εξουσία", ούτε κάποιοι -ανύπαρκτοι- νόμοι, αλλά οι παντελώς αυθαίρετες διατάξεις του "δικαίου" της ιεραρχίας και της κυριαρχίας και η άνιση κατανομή της πολιτικής (και κάθε άλλης απορρέουσας από αυτήν) εξουσίας. Εν συνεχεία η κοινωνία μπορεί να επιλέξει αν θα γίνει αυτόνομη (=αυτεξούσια), καταργώντας την πολιτική "αντιπροσώπευση", την κυβέρνηση και το Κράτος και αντικαθιστώντας τα με θεσμούς ανάλογους των αρχαιοελληνικών πολιτειών (Εκκλησία του Δήμου, κλήρωση ή/και εκ περιτροπής θήτευση όλων των πολιτών στις δημόσιες αρμοδιότητες και άμεση ανακλητότητά τους από αυτές κ.λπ.). Ή αν θα εκχωρήσει την εξουσία της σε κάποιους νέους κυριάρχους (όπως δυστυχώς συμβαίνει μέχρι σήμερα -με την εξαίρεση των αρχαίων ελληνικών πολιτειών). 


  Στην εποχή μας μοιάζει να έχει ξεχαστεί ότι αν υπήρξε ανθρώπινη κοινωνία, αυτό οφείλεται στην παραβίαση του πονηρά επικαλούμενου ως “φυσικού δικαίου” και  στην φυσιολογική αλληλεγγύη των ανθρώπων. Πρόκειται για μια "εξαίρεση" στη φύση, που όμως είναι απολύτως φυσική για τις ειδικές ανθρώπινες προδιαγραφές και δεδομένα. Αυτή την ενστικτώδη αλληλεγγύη, μόνο η μακραίωνη ψυχική διάβρωση από την εκπαίδευση στον κοινωνικό ανταγωνισμό μπορεί να σε αναισθητοποιήσει τόσο, ώστε να πάψεις να τη νιώθεις. Αν εξακολουθεί να λειτουργεί έστω και στοιχειωδώς η σημερινή κοινωνία, αυτό οφείλεται αποκλειστικά στην "ακατανόητη" εμμονή  κάποιων λίγων ευσυνείδητων, διάσπαρτων στον κοινωνικό καταμερισμό, που δεν εννοούν να αποδεχτούν τους όρους του “κοινωνικού δαρβινισμού” και φυσικά τη νοοτροπία που τον διαιωνίζει. 

Θ. Λ. 


Βλ. επίσης: 

ΠΕΡΙ ΣΕΒΑΣΜΟΥ ΤΩΝ ΣΥΜΒΟΛΩΝ (σημαίες, σημαιάκια και άλλα κωλόπανα)

5 σχόλια:

  1. Θα ήθελα να πιστέψω αυτή τη ρομαντική εκδοχή αλλά φαντάζει κόντρα στη λογική και την πραγματικότητα της ανθρώπινης φύσης.

    Φρονώ πως όλο το οικοδόμημα της σκέψης στηρίζεται στο αυθαίρετο και αναπόδεικτο "οι ανθρώπινες κοινωνίες συγκροτήθηκαν, όχι σαν τις συνήθεις ιεραρχούμενες αγέλες των υπολοίπων θηλαστικών, αλλά στη βάση της αλληλοβοήθειας". Φοβάμαι πως το ακριβώς αντίθετο ίσχυε πάντα. Δηλαδή υπήρχε πάντα μια ιεραρχική δομή.
    Τουλάχιστον εγώ δεν γνωρίζω καμία αναφορά σε καμία (προ)ιστορική εποχή που να μην ίσχυε αυτό.

    Δεύτερον, στο κείμενο εμφανίζεται ωραία και καλά το ότι οι νόμοι ήταν αποτέλεσμα λαϊκών συνελεύσεων, αλλά δεν μας αναφέρει τι γινόταν αν οι μισοί διαφωνούσαν σε ένα νόμο. Ή το 20% διαφωνούσε. Ποια ήταν ακριβώς η διαδικασία που έκρινε αν κάτι γινόταν νόμος ή όχι; Γιατί προφανώς στο τέλος της ημέρας, υπάρχει επιβολή του νόμου σε ένα κομμάτι διαφωνούντων. Αν όλοι συμφωνούσαμε απόλυτα σε κάτι, δεν θα υπήρχε καν η ανάγκη να το νομοθετήσουμε άλλωστε. Έτσι δεν είναι;

    Αρκεί να συμμετάσχει κανείς στη συνέλευση μιας τυχαίας πολυκατοικίας της Αθήνας για να απογοητευτεί από τη δήθεν συνεργατική ικανότητα που γεννά η ισοτιμία μεταξύ των ανθρώπων.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Η ανθρώπινη «φύση» ως κάτι στατικό και αναλλοίωτο στο πέρασμα των χιλιετηρίδων είναι μια «ανακάλυψη» της χριστιανικής θρησκείας. Σύμφωνα με αυτή ο άνθρωπος είναι ένα ον «εκ φύσεως» άπληστο, επιθετικό, «αμαρτωλό», «κακό». Και φυσικά έχει ανάγκη (από τί άλλο;) «διασώσεως», επιτήρησης - και, συνακόλουθα, ιεραρχίας.

      Ωστόσο η Ανθρωπολογία από τον 19ο αιώνα έχει καταρρίψει τον μύθο περί υπάρξεως μιας ενιαίας και διαχρονικής ανθρώπινης φύσης. Οι ευρωπαίοι ανθρωπολόγοι είχαν μείνει κατάπληκτοι από την ακραία διαφορά και ποικιλία αντιλήψεων, τρόπου αίσθησης των πραγμάτων, ηθών, συμπεριφορών κλπ. που ανακάλυπταν στις προκρατικές (αλλά όχι πρωτόγονες) κοινωνίες, π.χ. των νησιών του Ειρηνικού, αλλά και σε "υπανάπτυκτες" περιοχές μέσα στην ίδια την Ευρώπη. Η αλληλεγγύη που ανακαλύφθηκε σε όλες ανεξαιρέτως τις προκρατικές κοινωνίες υπήρξε (και παραμένει) άλλωστε το βασικότερο επιστημονικό επιχείρημα του αναρχισμού για την μή αναγκαιότητα της εξουσίας.

      Ο άνθρωπος έχει αλλάξει πολλές φορές στο παρελθόν τόσο βιολογικά (π.χ. Νεάντερταλ, Homo Sapiens κλπ) όσο και σαν ψυχική συγκρότηση ("φύση"). Οι μόνοι που θέλουν να μας πείσουν περί του δήθεν αναλλοίωτου της ανθρώπινης φύσης είναι οι εξουσίες: μας θέλουν «αναλλοίωτα» ανεπαρκείς , ατελείς και ανίκανους να ζήσουμε χωρίς την κηδεμονία τους, για απολύτως ευνόητους λόγους...

      Οι ιδρυτές του ανθρωπισμού αρχαίοι έλληνες (δηλ. αυτοί που στο θέατρό τους, την ποίηση και τη γλυπτική τους απεικόνισαν τον άνθρωπο με πληρότητα που κανείς έκτοτε δεν έχει επιτύχει), δεν μίλησαν ποτέ περί αναλλοίωτης ανθρώπινης φύσης. Οι μόνες αναφορές περί κάποιων ειδικών χαρακτηριστικών της ανθρώπινης φύσης βρίσκονται στον Αριστοτέλη, όταν π.χ. αποκαλεί τον άνθρωπο «ζώον πολιτικόν» και «πάντες ἄνθρωποι τοῦ εἰδέναι ὀρέγονται φύσει». Το πρώτο σημαίνει ότι ο άνθρωπος δεν επαναπαύεται στο δοσμένο φυσικό δίκαιο της αγέλης και της ιεραρχίας, αλλά αναζητά κανόνες δικαίου. Άρα η φύση του δεν μπορεί να είναι αγελαία, εξουσιαστική κ.λπ. Το δεύτερο σημαίνει το ίδιο πράγμα, αλλά επεκταθέν σε όλο το φάσμα του επιστητού και όχι μόνο στην οργανωμένη κοινωνική συμβίωση.

      Σχετικά με τη διαφωνία στα πλαίσια μιας αρχαίας ελληνικής πόλης θα πρέπει να καταλάβουμε ότι δεν είχε την ίδια έννοια που έχει σε μια οποιαδήποτε ιεραρχική κοινωνία. Στην ιεραρχική κοινωνική οργάνωση η διαφωνία προέρχεται από διαφορά συμφερόντων και συσχετισμών δύναμης. Στη δημοκρατία, δεδομένης της έμπρακτης ταύτισης ατομικού και συλλογικού συμφέροντος (λόγω της απουσίας ιεραρχίας), η διαφωνία γίνεται ζήτημα αμιγώς διανοητικό και συλλογιστικό, το οποίο διευθετείται με την πειθώ, τη δημόσια αναμέτρηση μεταξύ ελευθέρων ανθρώπων και την κατά περίπτωση κρίση. Επρόκειτο δηλαδή για διαφωνία μεταξύ ανθρώπων που είχαν το ίδιο συμφέρον. Αυτό σημαίνει ότι μετά από μια συνέλευση δεν υπήρχαν άνθρωποι που να ήσαν (ή και απλώς να ένιωθαν) «νικητές» ή «ηττημένοι». Ίσως σε κάποιους ακούγεται πολύ ρομαντικό για να είναι αληθινό, αλλά λειτούργησε αποδεδειγμένα στην πράξη επί τρεις τουλάχιστον αιώνες αμεσοδημοκρατικής κλασικής Ελλάδας: η αρχαία ελληνική πόλη δεν ήταν σαν κάποια ξεκατινιασμένη νεοελληνική πολυκατοικία, ούτε σαν νεοελληνικό "ρεάλιτυ" τηλεσκουπίδι.
      Φυσικά γίνονταν και λάθη (όπως η Σικελική εκστρατεία). Αλλά λάθη κάνουν μόνο οι ελεύθεροι άνθρωποι: οι δούλοι και τα πρόβατα δεν μπορούν να κάνουν λάθη, αφού απλώς υπακούν στην ιεραρχία και στους βοσκούς τους.

      Οι μόνοι πραγματικά διαφωνούντες σε μια ελληνική δημοκρατική πόλη ήσαν οι παλαιοί αριστοκράτες, τυραννόφιλοι, ή νοσταλγοί της μυκηναϊκής βασιλείας (Σωκράτης, Πλάτων κ.α.), που περιφρονούσαν τον Δήμο και την πολιτική ελευθερία του και συνήθως δεν έπαιρναν καν μέρος στις συνελεύσεις. Παρ' όλο που η πόλη τους παρείχε κάθε δικαίωμα να βγουν δημόσια και να υποστηρίξουν τις αγελαίες φιλοϊεραρχικές απόψεις τους. Αλλά επειδή ήξεραν ότι θα γελοιοποιούνταν, προτιμούσαν να κάθονται σπίτια τους και να εξυφαίνουν συνωμοσίες για επάνοδο στην ολιγαρχία, ή την τυραννία.
      Οπότε ποιός τούς γαμεί αυτούς τούς εκούσια περιθωριακούς;

      Διαγραφή
  2. Τμήμα 1 (ξεπέρασα το όριο των επιτρεπόμενων χαρακτήρων)

    Σε ευχαριστώ για τη διάθεση σου να μου απαντήσεις με τόση πληρότητα.

    Έχεις δίκιο. Ούτε εγώ πιστεύω ότι η ανθρώπινη φύση είναι αναλλοίωτη. Πιστεύω πως αλλάζει αλλά δεν πιστεύω πως αλλάζει καθολικά. Νομίζω πως εκεί εστιάζεται η διαφορά μας.
    Πιστεύω (και βλέπω αυτό να επικυρώνεται από την ανθρώπινη ιστορία) ότι υπάρχουν ένστικτα που μένουν αναλλοίωτα ή άλλα εν υπνώσει μέχρι να τα ξυπνήσουν οι συνθήκες. Υπάρχει άλλωστε η σύγχρονη επιστημονική άποψη που ισχυρίζεται ότι όλοι είμαστε εν δυνάμει ήρωες ή τέρατα. Εν κατακλείδι, νομίζω ότι υπάρχει ένα εκκρεμές δυνατοτήτων ανάμεσα στο "ζώωδες" και την ευγένεια, που όμως στη μια του άκρη δεν εκτείνεται μέχρι το ρομαντισμό που οραματίζεσαι.

    Που ακόμη και ρεαλιστικό να ήταν το όραμα σου, θα προϋπέθετε νομίζω τη σύγχρονη και καθολική μεταμόρφωση όλων των εν ζωή ανθρώπων για να λειτουργήσει. Διαφορετικά, όπως ένα άλλος επιστημονικός κλάδος έχει μαθηματικά αποδείξει (Θεωρία των Παιγνίων), ο υστερόβουλος βγαίνει πάντα κερδισμένος απέναντι σε αυτόν που επιλέγει να "παίξει" συνεργατικά. Και δεν ξέρω αν διαφωνείς στο ότι ο άνθρωπος πάντα λειτουργεί βάσει κινήτρων και μεγιστοποίησης του συμφέροντος του.

    Άρα, ακόμη κι αν το όραμα σου ως δια μαγείας μεταμόρφωνε τη συντριπτική πλειονότητα της ανθρωπότητας εν μία νυκτί, αυτά τα λίγα "bad apples" τι θα τα κάναμε;

    Μα ακόμη κι αν αυτό υπήρξε για λίγο, σε έναν ασφυκτικά περιορισμένο χωροχρόνο της ανθρώπινης ιστορίας, το γεγονός ότι εξαφανίστηκε δεν μαρτυρά πως δεν ήταν για να μείνει; (αν μπορείς να με παραπέμψεις σε πηγές που να μιλούν αναλυτικότερα για αυτές τις κοινωνίες, θα ήμουν υπόχρεος).

    Νομίζω ότι η θεώρηση σου δεν λαμβάνει υπόψιν της δυο πράγματα:
    Πρώτον, ότι ο σύγχρονος άνθρωπος δεν υπάρχει. Ζούμε σε έναν πλανήτη δισεκατομμυρίων ατόμων με ασύγχρονα αξιακά συστήματα. Κι ότι οι άνθρωποι δεν εμφανίστηκαν στον πλανήτη όντας συνεργατικά και πολιτικά ζώα αλλά αποτελούν ένα παρακλάδι μιας μετάλλαξης μιας μακράς αλυσίδας πλασμάτων. Οι επιστήμονες εικάζουν ότι η απαρχή της ανθρώπινης κοινότητας και επικοινωνίας ήταν η περιορισμένη περιφερειακή μας όραση που μας έκανε εύκολη λεία στα υπόλοιπα σαρκοφάγα πλάσματα του πλανήτη. Για να αμυνθούν οι μακρινοί μας πρόγονοι, σχημάτισαν ομάδες όπου καθόντουσαν αντικρυστά ώστε να μπορεί η ομάδα να προλαβαίνει τον επερχόμενο κίνδυνο. Αυτή η αντικρυστή στάση έκανε πολύ σημαντική την ανάγνωση των εκφράσεων του άλλου, κι αυτό αποτέλεσε τη μαγιά για το σύνθετο της ανθρώπινης επικοινωνίας.
    Αυτό που θέλω να πω με τη φλυαρία μου είναι ότι οι άνθρωποι είναι συνεργατικοί, στο βαθμό που αυτό τους εξυπηρετεί και πως η απαρχή της ανθρώπινης φύσης δεν είναι η ανάγνωση του Αριστοτέλη, ώστε να πούμε ότι η ανθρώπινη φύση είναι καθολικά πολιτική και πως αυτό αποτελεί αναλλοίωτο χαρακτηριστικό του ανθρώπου. Μάλλον δείχνει την προσαρμοστικότητα του είδους μας στις τρέχουσες αναγκαιότητες.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Τμήμα 2

    Ως άθεος, δεν είναι η χριστιανική άποψη περί διασώσεως του ανθρώπου, η οπτική μου αλλά η πεποίθηση ότι ο άνθρωπος έχει ανάγκη προστασίας από την αγριότητα του άλλου άνθρωπου.

    Πιστεύεις ότι η απουσία ιεραρχίας, όπως την περιγράφεις στην κλασική Ελλάδα, αρκεί για να υπάρξει απόλυτη ταύτιση του ατομικού με το συλλογικό συμφέρον; Μα ακόμη κι αν μπορούσε να συμβεί αυτό, βρίσκω υπέρμετρα ρομαντική την αντίληψη ότι στη βάση της πειθούς και της λογικής, θα βρισκόταν η ομόφωνα αποδεκτή λύση. Η βλακεία είναι ανίκητη και οπωσδήποτε δεν μπορούμε να αποκλείσουμε εκείνους που κόντρα στη λογική και το συμφέρον τους, θα επέμεναν σε κάτι άλλο.

    Πόσο μάλλον όταν ακόμη και σε μια κοινωνία χωρίς ιεραρχία, δεν παύουν οι συγκρούσεις των συμφερόντων, επειδή οι άνθρωποι δεν είναι κιμάς από την ίδια μηχανή. Ας πούμε πχ ότι ο νέος που πρέπει να στηρίξει με την εργασία του ένα θεσμό κοινωνικής πρόνοιας για τους ασθενείς ή τους ηλικιωμένους, έχει αντίθετα συμφέροντα από αυτούς, και όση ενσυναίσθηση και να τον διακρίνει προς αυτούς, κάπου αλλού θα τραβάει τη γραμμή της προσφοράς της υπεραξίας του από εκεί που θα τη θέλουν οι λήπτες της.

    Σε ζάλισα. Πίστεψε με ότι ο σκοπός μου δεν είναι να νιώσω "νικητής", όπως πολύ όμορφα το έθεσες. Μακάρι να γκρεμιστούν όλες οι συνιστώσες της οπτικής μου, γιατί πολύ θα ήθελα να μπορώ να μοιράζομαι το δικό σου όραμα.

    Σε ευχαριστώ και πάλι για την κουβέντα και το χρόνο σου.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Δεν με ζάλισες. Τέτοιες συζητήσεις είναι από αυτές που δίνουν σοβαρότητα σε ένα ιστολόγιο.

      @
      «Που ακόμη και ρεαλιστικό να ήταν το όραμα σου, θα προϋπέθετε νομίζω τη σύγχρονη και καθολική μεταμόρφωση όλων των εν ζωή ανθρώπων για να λειτουργήσει.»

      Δεν πρόκειται για "όραμα". Είναι διαπιστωμένη ιστορική πραγματικότητα.
      Και η ιεραρχία εξάλλου απαιτεί καθολική μεταμόρφωση όλων των εν ζωή ανθρώπων για να λειτουργήσει. Γιατί αυτό την κάνει λιγότερο "ρομαντική" από την οριζόντια κοινωνική οργάνωση;

      @
      «Άρα, ακόμη κι αν το όραμα σου ως δια μαγείας μεταμόρφωνε τη συντριπτική πλειονότητα της ανθρωπότητας εν μία νυκτί, αυτά τα λίγα "bad apples" τι θα τα κάναμε;»

      Το θέμα είναι τί θα έκαναν αυτά κι όχι το τί θα τα έκανε μια συνέλευση ελευθέρων πολιτών. Στην αρχαία Αθήνα πάντως τα είχαν αφήσει στη μιζέρια τους και στην εσωστρέφειά τους.

      @
      «Μα ακόμη κι αν αυτό υπήρξε για λίγο, σε έναν ασφυκτικά περιορισμένο χωροχρόνο της ανθρώπινης ιστορίας, το γεγονός ότι εξαφανίστηκε δεν μαρτυρά πως δεν ήταν για να μείνει; (αν μπορείς να με παραπέμψεις σε πηγές που να μιλούν αναλυτικότερα για αυτές τις κοινωνίες, θα ήμουν υπόχρεος).»

      Καταρχήν αυτό που υπήρξε για λίγο σε έναν ασφυκτικά περιορισμένο χωροχρόνο της ανθρώπινης ιστορίας είναι η ιεραρχία. Η ανθρωπότητα έχει ζήσει για δεκάδες χιλιάδες χρόνια σε κοινωνίες χωρίς ιεραρχία και μάλιστα σε συνθήκες καθόλου πρωτόγονες. Ακόμα και στη βόρεια Ευρώπη μέχρι τον 16ο αιώνα το Κράτος ήταν η εξαίρεση στην κοινωνική συμβίωση. Η λογική αυτή εξάλλου («ό,τι εξαφανίζεται, μαρτυρά πώς δεν ήταν για να μείνει») δεν αποδεικνύει ότι αυτό που «έμεινε» νομιμοποιείται ιστορικά, ή ότι ήταν «καλύτερο», ή προτιμότερο από αυτό που δεν έμεινε. Με αυτή τη λογική ο χριστιανισμός (και ο μεσαίωνάς του) είναι «καλύτερος» από την αρχαιότητα...
      Κλασικές ανθρωπολογικές εργασίες του 19ου αιώνα, είναι του αμερικανού ανθρωπολόγου Lewis Henry Morgan και του ρώσου γεωγράφου Κροπότκιν. Ο πρώτος μελέτησε τις κοινωνίες των βορειοαμερικανών ιθαγενών κι ο δεύτερος τις απομακρυσμένες ρωσικές επαρχίες. Μπορείς να βρεις γι’ αυτούς πολλά πράγματα στα αγγλικά στο διαδίκτυο.

      @
      «Και δεν ξέρω αν διαφωνείς στο ότι ο άνθρωπος πάντα λειτουργεί βάσει κινήτρων και μεγιστοποίησης του συμφέροντος του.»

      Αυτό είναι απολύτως θεμιτό. Αλλά το συμφέρον είναι κάτι σχετικό. Είναι συμφέρον μου να καταστρέψω το περιβάλλον για να βγάλω χρήματα; Ή είναι συμφέρον μου να το προστατέψω ακόμα κι αν «ζημιωθώ»; Στις οριζόντια οργανωμένες κοινωνίες δεν υπάρχει διάκριση μεταξύ ατομικού και συλλογικού συμφέροντος: όλοι ξέρουν ότι δεν είναι συμφέρον να καταστρέψεις το περιβάλλον για να αποκομίσεις ένα βραχυπρόθεσμο οικονομικό όφελος.

      @
      «ο άνθρωπος έχει ανάγκη προστασίας από την αγριότητα του άλλου άνθρωπου»

      Νομίζω ότι η μεγαλύτερη αγριότητα είναι η ιεραρχία, η δυνατότητα να αποφασίζουν άλλοι για λογαριασμό σου κι εσύ να είσαι αναγκασμένος να υπακούς στις διαταγές που σου επιβάλλουν. Η μόνη προστασία από αυτή την αγριότητα είναι η κατάργηση της ιεραρχίας. Το εάν αυτό είναι κάτι «ρομαντικό» που μπορούν, ή δεν μπορούν να το καταλάβουν όλοι, είναι νομίζω αδιάφορο.

      @
      «Πιστεύεις ότι η απουσία ιεραρχίας, όπως την περιγράφεις στην κλασική Ελλάδα, αρκεί για να υπάρξει απόλυτη ταύτιση του ατομικού με το συλλογικό συμφέρον; Μα ακόμη κι αν μπορούσε να συμβεί αυτό, βρίσκω υπέρμετρα ρομαντική την αντίληψη ότι στη βάση της πειθούς και της λογικής, θα βρισκόταν η ομόφωνα αποδεκτή λύση. »

      Η απουσία ιεραρχίας είναι η απολύτως θεμελιώδης προϋπόθεση για την ταύτιση συλλογικού και ατομικού συμφέροντος.
      Ούτε υπήρχαν πάντα ομόφωνα αποδεκτές λύσεις. Αλλά ακόμα κι έτσι, ήσαν λύσεις που δεν προέρχονταν ούτε επιβάλλονταν από κάποια εξωκοινωνική (και αντικοινωνική) αρχή, όπως το Κράτος και η κυβέρνηση. Όσοι συμμετείχαν στη διαδικασία ήξεραν ότι η όποια απόφαση θα λαμβανόταν από μια αληθινά αποδηγέτητη συνέλευση. Αυτό τους ήταν αρκετό για να νιώθουν ελεύθεροι και υπερήφανοι άνθρωποι. Αυτό το είναι το ζητούμενο των ανθρώπων σε μια αυτόνομη κοινωνία και όχι το αν θα «περάσει το δικό τους».

      Την προτελευταία παράγραφό σου δεν την καταλαβαίνω...

      Διαγραφή

      Διαγραφή